psalterium

Tagi: Cister, Citola, Cymbały, Fidel Kolanowa, Fidele Da Braccio, Gitterna, Harfa, Lira Korbowa, Mandora, Psalterium, Rebek, Scheitholta, Tubmaryna, Viola Da Gamba, Wiolonczela Barokowa

Od dziecka miałem kontakt z muzyką, ponieważ w domu rodzinnym wszyscy śpiewali i muzykowali. Od 5 roku życia uczyłem się grać na pianinie. W 14 roku życia zacząłem naukę gry na flecie prostym i gitarze a także na puzonie w orkiestrze przyklasztornej u o. Filipinów na Świętej Górze. Od dziecka trochę rzeźbiłem, pomagałem ojcu w naprawie dawnych mebli, próbowałem też zrobić instrument muzyczny (to było skrzyżowanie rozwalonego pudła rezonansowego skrzypiec z szyjką zniszczonej gitaro-lutni) Instrument oczywiście nie grał ale dość ciekawie wyglądał (mam go do dziś).

Tak naprawdę moja przygoda z instrumentami wiąże się z zespołami muzyki dawnej, które prowadzę. Sam początek jest dość ciekawy…
W 1991 r. założyłem zespół muzyki dawnej ?Rocal Fuza? , zaczęliśmy grać oczywiście na NRD-owskich używanych fletach. Było to straszne ale zawsze jakiś początek. Po dwóch latach dzałalności poproszono nas o oprawę Międzynarodowych Targów Turystycznych w Stadthalle w Görlitz. Dzieciaki oczywiście pobrały ze stoisk, na pamiątkę, różne foldery. Po dwóch dniach przyszła do mnie Kasia, żeby pokazać mi jaki dziwny instrument jest na jednym ze zdjęć . Tym instrumentem okazała się lira korbowa…. byłem w szoku… tego nam było potrzeba! Niewiele myśląc napisałem do tego Biura Podróży ze Szwarcwaldu, prosząc aby przekazano (załączony) mój list do pana, który trzyma lirę korbową.

Jak nie trudno się domyślić, prosiłem owego budowniczego dawnych instrumentów o kontakt ponieważ interesuje mnie lira korbowa. Po sześciu dniach otrzymałem list od Tibora Ehlrsa (owego lutnika) który zapraszał mnie do siebie, żebym mógł obejrzeć instrumenty a poza tym bardzo był zainteresowany tym, że prowadzę młodzieżowy zespół muzyki dawnej. Oczywiście czym prędzej wybrałem się ?maluchem? do Szwarcwaldu. Wszedłszy do domu Tibora oniemiałem z zachwytu! Prawie wszystko co znajdowało się w domu grało… Po obiedzie usiedliśmy w pokoju dziennym ? muzeum (samych viol da gamba wisiało na ścianach ok. 20-tu).

Lirę korbową, jak się okazało, dla mnie miał już gotową choć mieliśmy dopiero o niej rozmawiać. Właściwie po stosunkowo krótkiej rozmowie zabrał mnie do pracowni i zacząłem pomagać mu w budowie zaczętego instrumentu. Zostałem zarażony!!! Od tego czasu nie wyobrażałem sobie mojej egzystencji bez budowania dawnych instrumentów. Wiele lat jeździłem do Tibora aby się uczyć. Płytę którą nagrał mój zespół ?Rocal fuza? – ?…poszukiwanie brzmienia średniowiecza…? dedykowaliśmy Tiborowi Ehlersowi naszemu wielkiemu mecenasowi i przyjacielowi. Ponieważ w tamtych czasach w Polsce oprócz NRD-owskich fletów ciężko było zdobyć dawne instrumenty zacząłem przywozić od Tibora wspólnie zbudowane instrumenty (Scheitholt, fidele kolanowe, harfy, Gemshorny..) . Po kilku latach, dzięki pomocy Tibora zacząłem sam budować kopie dawnych instrumentów. Założyłem kolejne zespoły: ?Tiboryus?, Ugly racket quartet?, ?Rustica puellae? ?Dominiques consort? i najnowszy ?Od Nova? (który gra już głównie na moich instrumntach). Obecnie buduję violę da gamba i wiolonczelę barokową dla duetu ?Oak Brothers? (moich synów, którzy studiują a tych instrumentach na Akademii Muzycznej we Wrocłwiu).

Prowadziłem seminaria na temat dawnych instrumentów i wystawiałem moje prace m. in. na Akademii Muzycznej we Wrocławiu, w PSzM II st.w Głubczycach, na zamku w Łęczycy, w Muzeum Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, w Krakowie, P.Sz.M w Sopocie, P.Sz.M. w Zgorzelcu, w P.Sz.M. W Legnicy podczas festiwali: Zabrzańskie Dni Muzyki Dawnej, Maj z Muzyką Dawną we Wrocławiu oraz „Wielki Renesans” w Akademii Muzycznej w Niżnym Nowgorodzie w Rosji. Od 1993 roku organizuje Międzynarodowe Spotkania z Muzyką Dawną w Świeradowie-Zdroju, gdzie można zobaczyć i posłuchać moich instrumentów, które grają obecnie w wielu polskich zespołów.

Buduję instrumenty: dawne harfy, liry korbowe, fidele da braccio i kolanowe, cymbały, tubmaryny, viole da gamba, Scheitholty, citole, gitterny, cister, mandory, rebeki, psałteria.

zdjęcia:
Piotr i Dorota Piszczatowscy
oraz archiwum Dominika Dembińskiego

KONTAKT
Dominik Dembiński
www.facebook.com/pages/Rocal-Fuza
tel: 504 962 727

cister citola cymbały fidel kolanowa fidele da braccio gitterna harfa lira korbowa mandora psalterium rebek Scheitholta tubmaryna viola da gamba wiolonczela barokowa

Tagi: basetla, cymbały, kontrabas, lira basowa, lira korbowa, organistrum, psalterium, skrzypce laskowe, surdynki – skrzypce kieszonkowe, viola da gamba

„Jestem równocześnie takim korektorem i budowniczym instrumentów, który z olbrzymią troską i uczuciem podchodzi do każdego naprawianego instrumentu. W swoim warsztacie uratowałem, przywróciłem do świetności niejeden stary, zniszczony instrument.

Ktoś nazywał mnie nawet nowatorem i ostatnim budowniczym liry korbowej. Jestem człowiekiem, który całe swoje życie poświęcił konstruowaniu i umiejętności gry właśnie na tym instrumencie?.

Stanisław Wyżykowski

Stanisław Wyżykowski urodził się 3 maja 1927 roku w Haczowie. Miał czterech braci i sześć sióstr, każde z nich potrafiło grać i śpiewać, wyrastał więc w atmosferze zamiłowania do muzyki. Wspomina, że ojciec muzykował z Szajną, często gościł u siebie braci Kaszowskich i Władysława Rymara, którzy byli wówczas członkami orkiestry haczowskiej. Miał również okazję przysłuchiwać się dyskusjom na temat liry korbowej, kupionej przez Szajnów za pół miarki pszenicy, o którą później wypytywał ojca i która zapadła mu głęboko w pamięć.

Za swój pierwszy występ publiczny uznaje nieśmiałą próbę grania na skrzypcach w czasie lekcji śpiewu w szkole powszechnej. Uczył się, poznawał również zapis nutowy, aż w końcu już po okupacji w 1946 roku, za namową znajomego muzyka wojskowego, poszedł na czteroletni kurs gry na skrzypcach do szkoły muzycznej w Krośnie. Warto zaznaczyć, że szkołę opłacił za zarobione przez siebie pieniądze, aby odciążyć ojca od wydatków. Jak sam mówi, dniami ćwiczył, a nocami pracował. Okazał się na tyle zdolnym uczniem, że kurs ten skończył w dwa lata.

Już w 1947 roku był członkiem małej orkiestry symfonicznej przy Krośnieńskich Zakładach Przemysłu Lniarskiego, gdzie grał drugie skrzypce. Później pracował w różnych zakładach jako stolarz, ciągle jednak myśląc o lirze korbowej. W 1965 roku trafił do Krośnieńskich Hut Szkła. W Zakładowym Domu Kultury działała kapela ludowa ?Stachy?, której kierownik Stanisław Inglot poprosił pana Wyżykowskiego o zrobienie dla zespołu liry korbowej. Wtedy jeszcze niezbyt dokładnie rysował się w wyobraźni kształt liry i pomocne okazało się kino objazdowe, gdzie wyświetlano francuską komedię. Na filmie dwóch lirników prowadziło korowód weselny i można było dokładnie zobaczyć kształt instrumentu. Poza tym, w muzeum w Krośnie była stara, dwustuletnia, rozbita lira Szajnów, którą podjął się naprawić, co dało mu możliwość dokładnego zapoznania się z budową tego instrumentu. Właśnie ta lira służyła przez jakiś czas Bronisławie Masłyk ze wsi Malinówka, która śpiewała i grała w kapeli ?Stachy?. Później lira ta trafiła do muzeum w Bieczu. Te wszystkie zdobyte doświadczenia dały w końcu możliwość wykonania w 1967 roku pierwszego, własnego instrumentu.

Kolejne lata to koncerty z kapelą ?Stachy?. Repertuar oparty był o folklor podkarpacki, składał się z około siedmiuset melodii z przyśpiewkami. Utworów uczono się ze słuchu ? nie były rozpisywane za pomocą nut na poszczególne instrumenty. Kapela ?Stachy? odnosiła wiele sukcesów, między innymi na festiwalach w Tarnowie, Kędzierzynie, Jeleniej Górze, Grudziądzu, występowała w radiu i telewizji, nagrywała płyty. Zdobyła wiele dyplomów i eksponatów, listów pochwalnych oraz wyróżnienie Ministra Kultury.

W latach 1983-1986 Stanisław Wyżykowski, przebywając na rencie, zajmował się naprawami instrumentów smyczkowych i gitar. Od 1986 roku przeszedł na emeryturę, co pozwoliło mu zająć się konstruowaniem lir korbowych. Do dzisiaj mieszka w Haczowie, aktywnie konstruując kolejne instrumenty i uczestnicząc w wielu wydarzeniach muzycznych, również poza swoim regionem. Kilka lat temu skonstruował dwa niezwykle cenne i unikalne instrumenty: średniowieczną odmianę liry korbowej o nazwie organistrum oraz lirę basową, której jest jedynym konstruktorem w Polsce.

Stanisław Wyżykowski cieszy się dużym szacunkiem i poważaniem, o czym mogą świadczyć nagrody i podziękowania: tytuł Indywidualności Roku 1997 Regionu Brzozowskiego, Nagroda II Stopnia im. Franciszka Kotuli przyznana w 1999 roku (w szczególności za rekonstrukcję liry korbowej) przez Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie, podziękowanie Muzeum Regionalnego im. Adama Fastnachta w Brzozowie za bezpłatne przekazanie liry korbowej w 1999 roku, wyrazy podziękowania Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach za wszechstronne przedstawienie kultury ludowej Haczowa. W 1995 roku zdobył nagrodę za rękodzieło w III Ogólnopolskim Konkursie Na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych, organizowanym przez Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu. W 2005 roku, w IV edycji tego konkursu, zdobył II nagrodę. Jego liry z muzeum w Szydłowcu były prezentowane na wystawach czasowych między innymi w 2008 roku w Muzeum Podkarpackim w Krośnie i na zamku w Baranowie Sandomierskim, w 2009 roku w Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu i Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie. Jego instrumenty były wykorzystane podczas premierowego pokazu filmu Pan Tadeusz, jak również podczas nagrania ścieżki dźwiękowej do filmów Ogniem i mieczem oraz Wrota Europy.

Poświęcał też wiele czasu na pracę edukacyjną w zakresie nauki gry na skrzypcach czy lirach, kierując przez kilka lat zespołem ?Młode Staszki?. Wielokrotnie prowadził wykłady połączone z prezentacją swoich instrumentów w szkołach i podczas spotkań lirniczych. Grał również koncerty; jednym z najbardziej niezwykłych był Podniebny koncert na lirę, zagrany podczas lotu paralotnią. Ważną częścią jego pracy było również przekazywanie wiedzy w zakresie budowania instrumentów. Jednym z pierwszych uczniów, który zresztą do dzisiaj zajmuje się budową lir, jest Stanisław Nogaj. Zainteresowanie budową instrumentów zainspirowało także innych twórców, którzy zasięgali wiedzy u Mistrza w tej dziedzinie.

Osobie Stanisława Wyżykowskiego zostało poświęconych kilka prac dyplomowych, m.in.: Stanisław Wyżykowski jako lirnik i wytwórca lir korbowych na Rzeszowszczyźnie autorstwa Jolanty Jaracz, Podtrzymywanie lirnictwa w Polsce. Stanisław Wyżykowski, Stanisław Nogaj ? sylwetki, budownictwo, wykonawstwo autorstwa Darka Trzcińskiego, a także artykuły autorstwa Zbigniewa Przerembskiego, Stanisław Wyżykowski z Haczowa ? ostatni lirnik ludowy w Polsce, Innowacje w budowie lir korbowych oraz wiele innych artykułów w prasie regionalnej. Jedną z najważniejszych pozycji jest książka autorstwa Stanisława Wyżykowskiego Lirnik z Haczowa, w której dzieli się wiedzą historyczną i doświadczeniem w budowie lir. Jako zakończenie niniejszego artykułu pragnę tu zacytować tekst z zakończenia tejże książki, w której Wyżykowski pisze:

Tekst: Stanisław Wyżykowski, Darek Trzciński, Stanisław Nogaj