Tagi: , , , , , , , , ,

 

„Jestem równocześnie takim korektorem i budowniczym instrumentów, który z olbrzymią troską i uczuciem podchodzi do każdego naprawianego instrumentu. W swoim warsztacie uratowałem, przywróciłem do świetności niejeden stary, zniszczony instrument.

Ktoś nazywał mnie nawet nowatorem i ostatnim budowniczym liry korbowej.  Jestem człowiekiem, który całe swoje życie poświęcił konstruowaniu i umiejętności gry właśnie na tym instrumencie”.

Stanisław Wyżykowski

 

Stanisław Wyżykowski urodził się 3 maja 1927 roku w Haczowie. Miał czterech braci i sześć sióstr, każde z nich potrafiło grać i śpiewać, wyrastał więc w atmosferze zamiłowania do muzyki. Wspomina, że ojciec muzykował z Szajną, często gościł u siebie braci Kaszowskich i Władysława Rymara, którzy byli wówczas członkami orkiestry haczowskiej. Miał również okazję przysłuchiwać się dyskusjom na temat liry korbowej, kupionej przez Szajnów za pół miarki pszenicy, o którą później wypytywał ojca i która zapadła mu głęboko w pamięć.

Za swój pierwszy występ publiczny uznaje nieśmiałą próbę grania na skrzypcach w czasie lekcji śpiewu w szkole powszechnej. Uczył się, poznawał również zapis nutowy, aż w końcu już po okupacji w 1946 roku, za namową znajomego muzyka wojskowego, poszedł na czteroletni kurs gry na skrzypcach do szkoły muzycznej w Krośnie. Warto zaznaczyć, że szkołę opłacił za zarobione przez siebie pieniądze, aby odciążyć ojca od wydatków. Jak sam mówi, dniami ćwiczył, a nocami pracował. Okazał się na tyle zdolnym uczniem, że kurs ten skończył w dwa lata.

Już w 1947 roku był członkiem małej orkiestry symfonicznej przy Krośnieńskich Zakładach Przemysłu Lniarskiego, gdzie grał drugie skrzypce. Później pracował w różnych zakładach jako stolarz, ciągle jednak myśląc o lirze korbowej. W 1965 roku trafił do Krośnieńskich Hut Szkła. W Zakładowym Domu Kultury działała kapela ludowa „Stachy”, której kierownik Stanisław Inglot poprosił pana Wyżykowskiego o zrobienie dla zespołu liry korbowej. Wtedy jeszcze niezbyt dokładnie rysował się w wyobraźni kształt liry i pomocne okazało się kino objazdowe, gdzie wyświetlano francuską komedię. Na filmie dwóch lirników prowadziło korowód weselny i można było dokładnie zobaczyć kształt instrumentu. Poza tym, w muzeum w Krośnie była stara, dwustuletnia, rozbita lira Szajnów, którą podjął się naprawić, co dało mu możliwość dokładnego zapoznania się z budową tego instrumentu. Właśnie ta lira służyła przez jakiś czas Bronisławie Masłyk ze wsi Malinówka, która śpiewała i grała w kapeli „Stachy”. Później lira ta trafiła do muzeum w Bieczu. Te wszystkie zdobyte doświadczenia dały w końcu możliwość wykonania w 1967 roku pierwszego, własnego instrumentu.

Kolejne lata to koncerty z kapelą „Stachy”. Repertuar oparty był o folklor podkarpacki, składał się z około siedmiuset melodii z przyśpiewkami. Utworów uczono się ze słuchu – nie były rozpisywane za pomocą nut na poszczególne instrumenty. Kapela „Stachy” odnosiła wiele sukcesów, między innymi na festiwalach w Tarnowie, Kędzierzynie, Jeleniej Górze, Grudziądzu, występowała w radiu i telewizji, nagrywała płyty. Zdobyła wiele dyplomów i eksponatów, listów pochwalnych oraz wyróżnienie Ministra Kultury.

W latach 1983-1986 Stanisław Wyżykowski, przebywając na rencie, zajmował się naprawami instrumentów smyczkowych i gitar. Od 1986 roku przeszedł na emeryturę, co pozwoliło mu zająć się konstruowaniem lir korbowych. Do dzisiaj mieszka w Haczowie, aktywnie konstruując kolejne instrumenty i uczestnicząc w wielu wydarzeniach muzycznych, również poza swoim regionem. Kilka lat temu skonstruował dwa niezwykle cenne i unikalne instrumenty: średniowieczną odmianę liry korbowej o nazwie organistrum oraz lirę basową, której jest jedynym konstruktorem w Polsce.

Stanisław Wyżykowski cieszy się dużym szacunkiem i poważaniem, o czym mogą świadczyć nagrody i podziękowania: tytuł Indywidualności Roku 1997 Regionu Brzozowskiego, Nagroda II Stopnia im. Franciszka Kotuli przyznana w 1999 roku (w szczególności za rekonstrukcję liry korbowej) przez Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie, podziękowanie Muzeum Regionalnego im. Adama Fastnachta w Brzozowie za bezpłatne przekazanie liry korbowej w 1999 roku, wyrazy podziękowania Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach za wszechstronne przedstawienie kultury ludowej Haczowa. W 1995 roku zdobył nagrodę za rękodzieło w III Ogólnopolskim Konkursie Na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych, organizowanym przez Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu. W 2005 roku, w IV edycji tego konkursu, zdobył II nagrodę. Jego liry z muzeum w Szydłowcu były prezentowane na wystawach czasowych między innymi w 2008 roku w Muzeum Podkarpackim w Krośnie i na zamku w Baranowie Sandomierskim, w 2009 roku w Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu i Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie. Jego instrumenty były wykorzystane podczas premierowego pokazu filmu Pan Tadeusz, jak również podczas nagrania ścieżki dźwiękowej do filmów Ogniem i mieczem oraz Wrota Europy.

Poświęcał też wiele czasu na pracę edukacyjną w zakresie nauki gry na skrzypcach czy lirach, kierując przez kilka lat zespołem „Młode Staszki”. Wielokrotnie prowadził wykłady połączone z prezentacją swoich instrumentów w szkołach i podczas spotkań lirniczych. Grał również koncerty; jednym z najbardziej niezwykłych był Podniebny koncert na lirę, zagrany podczas lotu paralotnią. Ważną częścią jego pracy było również przekazywanie wiedzy w zakresie budowania instrumentów. Jednym z pierwszych uczniów, który zresztą do dzisiaj zajmuje się budową lir, jest Stanisław Nogaj. Zainteresowanie budową instrumentów zainspirowało także innych twórców, którzy zasięgali wiedzy u Mistrza w tej dziedzinie.

Osobie Stanisława Wyżykowskiego zostało poświęconych kilka prac dyplomowych, m.in.: Stanisław Wyżykowski jako lirnik i wytwórca lir korbowych na Rzeszowszczyźnie autorstwa Jolanty Jaracz, Podtrzymywanie lirnictwa w Polsce. Stanisław Wyżykowski, Stanisław Nogaj – sylwetki, budownictwo, wykonawstwo autorstwa Darka Trzcińskiego, a także artykuły autorstwa Zbigniewa Przerembskiego, Stanisław Wyżykowski z Haczowa – ostatni lirnik ludowy w PolsceInnowacje w budowie lir korbowych oraz wiele innych artykułów w prasie regionalnej. Jedną z najważniejszych pozycji jest książka autorstwa Stanisława Wyżykowskiego Lirnik z Haczowa, w której dzieli się wiedzą historyczną i doświadczeniem w budowie lir. Jako zakończenie niniejszego artykułu pragnę tu zacytować tekst z zakończenia tejże książki, w której Wyżykowski pisze:

Tekst: Stanisław Wyżykowski, Darek Trzciński, Stanisław Nogaj

« 2 z 2 »

Zdjęcia Piotr Piszczatowski

 

Kontakt

Stanisław Wyżykowski
Haczów, woj. podkarpackie

tel. 13 439 13 69